Vitaminen

Vitaminen zijn stoffen die onontbeerlijk zijn voor het lichaam en in kleine hoeveelheden in het voedsel aanwezig moeten zijn. De naam is in 1912 bedacht door de Poolse chemicus Casimir Funk, die een stof met een grote invloed op levende wezens (vita = leven) ontdekte, die chemisch ingedeeld kon worden bij de aminen. Hoewel naderhand bleek dat de meeste vitaminen helemaal geen aminen zijn, is de naam gehandhaafd gebleven.

Het is gebleken dat vitaminegebrek in het Westen zelden voorkomt en dat het door een gevarieerde voeding, die op verstandige manier wordt bereid, geheel voorkomen kan worden. Bovendien beschikken wij in het algemeen over reservevoorraden van enkele vitaminen waar we wel vier maanden tot een jaar op kunnen blijven teren.

Groenten zijn belangrijke leveranciers van vitaminen, maar door te lang koken en soms door malen, fijnsnijden of raspen gaat veel, zo niet alles verloren.

De meeste vitaminen spelen de rol van enzym of enzymhulpstof. Enzymen zijn stoffen in het lichaam die stofwisselingsprocessen versnellen; zonder enzymen verlopen deze processen niet of nauwelijks. Bij vitaminegebrek (totaal gebrek: avitaminose; licht gebrek: hypovitaminose) treden daarom gebrekziekten op met kenmerkende deficiëntieverschijnselen in de organen waarvan de stofwisseling verstoord is. Vitaminegebrek hoeft niet alleen te ontstaan door een tekort in het voedsel.

Ook aandoeningen van de darmen kunnen hiertoe leiden en zelfs zijn er stoffen bekend (antivitaminen) die de werking van vitaminen belemmeren. Men geeft vitaminen gewoonlijk simpele codenamen als vitamine A, vitamine B-1 2, enz., hoewel ze allemaal ook een of meer chemische benamingen hebben in de trant van riboflavine, cyanocobalamine of ascorbinezuur. Belangrijk voor de opname en opslag van vitaminen is of zij oplosbaar zijn in water, celvocht, bloed e.d. (vitamine C en B) of alleen in vet (vitaminen A, D, E en K). De wateroplosbare vitaminen worden bij een overmaat in het lichaam via de urine verwijderd, zodat een teveel dus niet schadelijk kan worden. De vetoplosbare worden veel minder gemakkelijk uitgescheiden en een teveel kan echte ziekten veroorzaken (hypervitaminose).

De vetoplosbare vitaminen kunnen alleen via vethoudend voedsel worden opgenomen, zodat bij een totaal vetloos vermageringsdieet op den duur tekorten kunnen ontstaan. Rijk aan vetoplosbare vitaminen zijn eigeel, boter, visolie en vooral levertraan. Deze wordt gewonnen uit de levers van vissen; de vitaminen hierin worden niet door de vissen gemaakt, maar zijn afkomstig van het plantaardige voedsel dat zij eten. Een heleboel dieren hebben trouwens voor een deel dezelfde vitaminen nodig als wij en uiteindelijk moeten deze uit plantaardig voedsel worden opgenomen. De belangrijkste leveranciers van de wateroplosbare vitaminen zijn voor ons groenten, fruit en de omhulsels van graankorrels, die o.m. in bruin brood en zilvervliesrijst zijn te vinden. Bij enkele vitaminen hoeven wij niet het vitamine zelf op te nemen, maar is het provitamine al voldoende. Een provitamine is een stof die geen vitaminewerking heeft, maar in ons lichaam in een vitamine kan worden omgezet. vitaminen

Vitamine A

Het vitamine A (retinol of axeroftol) wordt in de wanden van de dunne darm gemaakt uit het provitamine caroteen. Gele of donkergroene groenten en vruchten als wortelen zijn zeer rijk aan caroteen; het wordt echter alleen goed opgenomen als er ook wat vet in de darmen aanwezig is. De bekendste gebrekziekte is de nachtblindheid (hemeralopie), die ontstaat doordat de aanmaak van de lichtgevoelige kleurstof rhodopsine (gezichtspurper) in het netvlies verstoord wordt. Verder kan bij een tekort aan vitamine A het bindvlies van het oog uitdrogen en soms ook het hoornvlies. Deze keratonalacie is een belangrijke oorzaak van blindheid bij kinderen in Azië en Afrika. In een vroeg stadium kan vitamine A nog baten, maar een eenmaal opgetreden blindheid is blijvend. Ook kan de lichaamshuid abnormaal droog en ruw worden.

Vitamine B

Vitamine B is niet één stof, maar bestaat uit verschillende componenten, die een verschillende werking hebben en samen vitamine B-complex worden genoemd. Omdat de verschillende B-vitaminen in de natuur meestal samen voorkomen, is een tekort aan één vitamine van de groep zeldzaam; meestal zal er een tekort bestaan aan verschillende B-vitaminen. Belangrijk is vooral het vitamine B-1 (aneurine of thiamine), dat noodzakelijk is voor de suikerstofwisseling. Zenuwen en hersenen kunnen alleen door suikers van energie worden voorzien, zodat gebrek aan vitamine B-1 vooral leidt tot stoornissen van het zenuwstelsel ( >beri-beri). De hittebestendige B-vitaminen worden vitamine B-2-complex genoemd; belangrijk van deze groep zijn vitamine B-2, vitamine B-1 2, foliumzuur en nicotinezuur. Vitamine B-1 2 wordt (evenals sommige andere B-vitaminen) door bacteriën in de darm gemaakt, maar kan ook uit dierlijk voedsel worden opgenomen. Vooral lever is rijk aan dit vitamine omdat het hierin wordt opgeslagen. Bij een tekort wordt de aanmaak van rode bloedlichaampjes gestoord en ontstaat een bepaalde vorm van bloedarmoede ( >pernicieuze anemie). Nicotinezuur of het verwante nicotinezuuramide kan in het lichaam gemaakt worden uit het provitamine tryptofaan, een aminozuur dat in eiwitten voorkomt. Maïs bevat wel nicotinezuur, maar is arm aan tryptofaan, zodat bij een eenzijdig maïsdieet de gebreksziekte >pellagra kan ontstaan.

Vitamine C

Het bekendste vitamine is wel vitamine C (ascorbinezuur), een zuur smakende stof, die chemisch met de suikers verwant is. Veel dieren, w.o. ratten, kunnen deze stof zelf maken en voor hen is het dan natuurlijk geen vitamine. Hoe vitamine C precies werkt, weet men niet, maar het heeft op veel plaatsen in het lichaam invloed. Bekend is de gebrekziekte >scheurbuik (scorbuut), die vroeger veel slachtoffers maakte onder zeelieden die op een menu moesten leven dat voornamelijk uit gepekeld vlees en een soort harde koeken bestond. In 1 732 werd al ontdekt dat het eten van sinaasappels en citroenen de ziekte genas. In deze en veel andere vruchten en groenten komt het rijkelijk voor, maar de stof is niet bestand tegen hitte en blootstelling aan de lucht. Lang koken en het fijnmalen van voedsel vernietigt daarom het vitamine. Vitamine C speelt een rol in de bescherming tegen infecties, maar het nut van zeer grote hoeveelheden bij een opkomende verkoudheid is op zijn minst twijfelachtig. Het teveel wordt toch uitgescheiden via de urine.

Vitamine D

Vitamine D is de verzamelnaam voor een aantal stoffen die een zelfde werking hebben. Vitamine D-2 komt in de natuur weinig voor, maar kan eenvoudig gemaakt worden in een laboratorium met behulp van gisten en schimmels en wordt in kleine hoeveelheden aan boter toegevoegd. Vitamine D-3 komt wel in de natuur voor en kan in de huid van de mens onder invloed van de ultraviolette straling in zonlicht uit een provitamine worden opgebouwd. Vitamine D werkt vooral op de stofwisseling van calcium en fosfor. Een tekort aan dit vitamine ontstaat gewoonlijk alleen in periodes van snelle groei, zwangerschap of te weinig zonlicht. Dit laatste is wel eens het geval bij negers en anderen van gekleurd ras die in onze streken leven en wier donkere huid maar weinig van het hier veel schaarsere zonlicht doorlaat. Bij kinderen leidt een tekort tot de beruchte > Engelse ziekte (rachitis), bij volwassenen tot ontkalking van de beenderen (beenverweking of osteomalacie). Bij een teveel van dit vitamine krijgt men kalkafzetting in het lichaam en kunnen zelfs kalkrijke nierstenen ontstaan.

Vitamine E en K

Of vitamine E voor de mens de functie van vitamine heeft, is nog niet met zekerheid bekend, maar het wordt soms toegepast bij de behandeling van steriliteit. Vitamine K is van belang voor de bloedstolling. Onder invloed van dit vitamine wordt in de lever een aantal stollings-eiwitten gemaakt. Het wordt gemaakt door de darmbacteriën en zit ook veel in spinazie, wortelen en lever.


Relevante artikelen

Nog geen reacties geplaatst, wees de eerste.



Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

MEDISCH VOORBEHOUD

De informatie op Menselijk Lichaam is géén medisch advies. Neem bij twijfel over gezondheid, behandeling of medicijnen altijd contact op met een arts, specialist of apotheker.

Meer informatie

Meld je aan voor de nieuwsbrief

Met het laatste nieuws en gezonde tips