Zwangerschapszorg

Zwangerschap is een natuurlijk biologisch proces en moet niet beschouwd worden als een ziektetoestand. Wel vormt zij voor het organisme van de moeder een sterke belasting. Aan de andere kant voelen veel vrouwen zich tijdens een zwangerschap juist in goede conditie (zo kunnen gewrichtspijn, huidaandoeningen of migraine verdwijnen). De Zwangerschapszorg eist een doorlopende controle via de verloskundige of een arts, tijdens de zwangerschap zelf, bij de verlossing en gedurende het kraambed.

Onmisbaar is een uitgebreid ziektedossier van de moeder (vroegere ziekten, met name hart- en nieraandoeningen, tuberculose, syfilis, gewrichtsreumatiek, operaties, bloedtransfusies, menstruatiestoornissen, het verloop van eerdere zwangerschappen). Deze staat wordt opgemaakt bij het eerste bezoek aan verloskundige of arts en eventueel gecompleteerd met een lichamelijk onderzoek. Tijdens de eerste maanden zal de controle één keer per maand plaatsvinden, later moet dat vaker gebeuren en tijdens de laatste maand iedere week. Daarbij wordt navraag gedaan naar eventuele stoornissen.

Dat zijn bijvoorbeeld:

1) zwelling van handen en voeten (vooral aan de gewrichten) en van de oogleden;
2) hevige, blijvende of steeds terugkerende hoofdpijn;
3) pijn in buik en borst;
4) draaierigheid, versuftheid, opvallende lusteloosheid, dikwijls braken;
5) oogklachten, vooral dubbel zien of waterig zien;
6) gevoel van kou, koorts, krampen;
7) blaasklachten zoals een pijnlijke drang om te urineren, bloed in de urine, verkleurde urine;
8) bloedingen;
9) uittreden van vloeistof (vruchtwater) uit de schede. Dergelijke klachten kunnen wijzen op aandoeningen die gerelateerd zijn aan de zwangerschap, waarbij een nader onderzoek wenselijk is. Eventueel zal een therapie ingesteld worden.

Tijdens het eerste bezoek aan de verloskundige of arts zal het volgende routineonderzoek uitgevoerd worden: onderzoek van de urine, controle van de bloeddruk en een bloedtest (dat wil zeggen het testen van het bloed op anemie, hepatitis, syfilis, het vaststellen van de bloedgroep en de rhesusfactor). ’s Ochtends braken met een gevoel van draaierigheid komt vooral voor in het begin van de zwangerschap. De aanstaande moeder kan dit trachten te voorkomen door een lichte maaltijd in bed te gebruiken en nog een halfuur in bed te blijven. Daarnaast verdient het aanbeveling, dikwijls en weinig te eten. Bij lusteloosheid moet worden afgezien van het innemen van stimulerende middelen; veel belangrijker is het dat regelmatig rust wordt genomen. In het algemeen dient een zwangere vrouw nooit geneesmiddelen in te nemen die de arts niet heeft voorgeschreven.

Veel medicijnen kunnen in het begin van de zwangerschap het kind in wording schaden, daaronder zijn ook geneesmiddelen die zonder recept te krijgen zijn. Voordat een geneesmiddel ingenomen wordt, is het raadzaam de bijsluiter te lezen of een arts of apotheker te raadplegen. Een voldoende en evenwichtige voeding is voor een normale zwangerschap van essentieel belang. Deze moet vooral veel vlees, vis, kaas en melk bevatten en weinig zout. Veel drinken (water, vruchtensap) is wenselijk. Wanneer er regelmatig op gelet wordt dat het lichaamsgewicht binnen de perken blijft, hoeft de aanstaande moeder niet bang te zijn dat zij na de geboorte haar figuur zal kwijtraken; integendeel, de veranderde hormoonwerking kan de lichaamsvorm vervolmaken. De normale toename van het lichaamsgewicht tijdens de zwangerschap schommelt tussen de 10 en 12,5 kg, waarvan een aanzienlijk deel voor rekening komt van extra water in het lichaam: de hoeveelheid bloed neemt met meer dan 30% toe. Voldoende beweging, vooral wandelen en gymnastiek, is aan te raden. Een zwangere vrouw die gewend is aan lichaamsbeweging als zwemmen en dansen kan daarmee tijdens de zwangerschap doorgaan. Voor vrouwen met een werkkring is het verzuim wegens zwangerschap en bevalling bij de wet geregeld (volgens de huidige wetgeving voor de duur van 16 weken).

In de tweede helft van de zwangerschap verdienen ontspanningsoefeningen aanbeveling, een aandachtspunt hierbij kan het onjuiste naar achteren buigen van de wervelkolom (afweerlordose) zijn, dit spant de spieren aan de onderzijde van het bekken en maakt de geboorteweeën pijnlijk en voor een deel ineffectief. Het gebruik van alcohol en vooral het roken moeten zoveel mogelijk beperkt worden. Douchen blijft steeds mogelijk; na de achtste maand is het raadzaam geen zitbaden meer te nemen. De laatste maanden is het van belang de tepels dagelijks met water en zeep te reinigen. Tegen geslachtsverkeer bestaat over het algemeen geen bezwaar. Een goede mondverzorging is essentieel voor het bestrijden van de vaak voorkomende tandvleesontsteking, verder is het gebit extra gevoelig voor tandbederf. De kleding moet gemakkelijk draagbaar zijn en niet knellen. Een corset is niet nodig, behalve eventueel bij rug- of buikpijn. Een goed steunende bustehouder wordt wel aanbevolen. De schoenen dienen stevige, halfhoge hakken te hebben. Ter voorkoming van spataderen en aderontsteking bewijzen elastische verbanden en steunende elastieken kousen goede diensten.

Verstoppingen en hemorroïden (aambeien) worden het beste voorkomen door een gemengd dieet met veel drinken en fruit. Helpt dit dieet niet, dan kan – in overleg met de arts – een licht laxeermiddel helpen. Hemorroïden kunnen ook plaatselijk behandeld worden. Een mogelijk optredende zwangerschapsanemie is door een behandeling met ijzerpreparaten meestal eenvoudig op te heffen. Op indicatie kan een echografisch onderzoek worden verricht, waarbij de vrucht in de baarmoeder zichtbaar kan worden gemaakt (zie echografie).

Ook kan een vruchtwateronderzoek worden uitgevoerd waarbij met een instrument in de amnionholte wordt gekeken (amnioscopie) of waarbij wat vruchtwater wordt opgezogen en cellen van de vrucht die in dit vruchtwater aanwezig zijn onderzocht worden. Dit laatste onderzoek wordt vrijwel standaard uitgevoerd bij vrouwen boven de 35 jaar die zwanger zijn in verband met de verhoogde kans op afwijkingen van de vrucht. Zie ook prenatale diagnostiek.