Syfilis

Syfilis is een gevaarlijke seksueel overdraagbare aandoening, waarvan het verloop jaren tot tientallen jaren kan duren. Syfilis kan ziekteverschijnselen veroorzaken in vrijwel alle organen. Syfilis wordt verwekt door de spirochaeta pauida (Treponema pallidum), een kurkentrekkervormige beweeglijke bacterie, die onder de microscoop alleen tegen een donkere achtergrond te zien is. Deze microbe kan moeilijk gekweekt worden en sterft snel buiten het organisme; hij wordt verbreid door rechtstreeks contact met besmette personen, in meer dan 90% van de gevallen door geslachtelijke omgang. In het floride stadium, dat wil zeggen wanneer er een grote concentratie van spirocheten is, is syfilis uiterst besmettelijk. Op den duur neemt de besmettelijkheid van de ziekte af, en verdwijnt na twee jaar meestal geheel. Besmetting door kussen komt voor; daarentegen is indirecte besmetting via voorwerpen, bijvoorbeeld scheergerei, toiletartikelen of blaasinstrumenten uiterst zeldzaam.

Deze vroeger zo gevreesde infectieziekte heeft zijn schrikwekkende werking goeddeels verloren door de invoering van penicilline en andere antibiotica, ook komt hij minder voor dan vroeger, hoewel de laatste jaren ten gevolge van promiscuïteit en gebrek aan controle in de meeste landen weer een stijging van het aantal gevallen valt te constateren.
Naast de door besmetting overgebrachte syfilis is er de zogenaamde aangeboren vorm (congenitale syfilis, syfilis connata). Daarbij gaat het niet, zoals men voor de ontdekking van de ziekteverwekker wel aannam, om erfelijkheid, maar om een overbrenging van de infectie van de besmette moeder op de foetus, die plaatsvindt via de placenta tijdens de tweede helft van de zwangerschap. Wanneer het kind niet te vroeg of dood geboren wordt, vertoont het algemene ziekteverschijnselen: verschillende types huiduitslag zoals pemphigus syphiliticus, vergroting van lever en milt en afwijkingen in de beenderen. Bij de late vorm, die pas zichtbaar wordt op de leeftijd van het schoolgaande kind vindt men vaak de trias van Hutchinson (hoornvliestroebeling, binnenoordoofheid en tanddeformaties); voorts krombenigheid door vervorming van het scheenbeen en een zadelvormige neus. Om aangeboren syfilis zoveel mogelijk te voorkomen worden reeds in het begin van de zwangerschap de aanstaande moeders, via een bloedonderzoek, op de aanwezigheid van syfilis onderzocht.

Verloop van door besmetting overgebrachte syfilis
10 dagen tot 8 weken (gemiddeld 3 weken) na de besmetting ontstaat op de plaats waar de spirocheten binnengedrongen zijn, dus gewoonlijk op de huid van de geslachtsdelen, vaak ook op de lippen, in de mondholte of op de keelamandelen, soms ook aan de anus, een ronde plek van verschillende afmeting, dikwijls met een verharde rand (primair affect, harde sjanker). Steeds zijn daarbij de lymfknopen in de omgeving ook aangedaan; deze zijn voelbaar als harde pijnloze zwellingen.

Het primaire stadium gaat over in het secundaire stadium, waarbij na een spontane genezing van de sjanker zich allerlei veranderingen gaan voordoen aan huid en slijmvliezen. De huiduitslag kan vlekvormig zijn (roseola) of knobbelvormig, ook met schilfering en puistvorming (nooit jeuk!). Daarbij vormen zich min of meer duidelijke woekeringen (papels) op de slijmvliezen. In dit stadium wordt ook de algehele conditie aangetast door de massale verbreiding van spirocheten in het lichaam, wat zich kan uiten in koorts, neerslachtigheid, hoofdpijn en pijn in de gewrichten. Verder kunnen zich verschijnselen voordoen in de vorm van pigmentstoornissen, pluksgewijze haaruitval en pijnlijke zwellingen van klieren in verschillende lichaamsdelen. Deze symptomen verdwijnen geleidelijk tijdens het verdere verloop van de ziekte; er treedt een periode van latentie in (zie latent), die tientallen jaren kan duren. Tijdens deze periode van rust zijn geen ziekteverschijnselen aanwezig, vroeger of later kunnen de dramatische late symptomen echter optreden. Dit tertiaire stadium wordt gekenmerkt door groepsgewijze woekeringen op verschillende delen van de huid of door gezwelachtige knobbels (gummata) in de huid, die langzamerhand uitgroeien tot zweren; zij komen ook voor in spieren en beenderen en in of op verschillende organen.
Van belang is dat dit stadium van de ziekte ernstige afwijkingen kan veroorzaken aan hart en bloedvaten, zo is een aneurysma van de hoofdslagader (aorta) vaak levensgevaarlijk. Ook de hartkransvaten kunnen worden aangetast. Gummata in de hartspier hebben ernstige gevolgen voor de prestaties van het hart. Verder kunnen longen, lever, milt, buikspeekselklier en andere inwendige organen aangetast worden. Gummeuze hersenlues is een buitengewoon ernstig ziektebeeld. Eveneens ernstig is aantasting door syfilis van de bloedvaten in de hersenen.

Het quartaire stadium van syfilis (neurolues) treedt gemiddeld 10 tot 20 jaar na de besmetting op. Hierbij gaat het voornamelijk om afwijkingen aan hersenen en ruggenmerg, die grote hoeveelheden spirocheten bevatten. Een van de hoofdvormen is tabes dorsalis (ruggenmergtering), een andere is de progressieve paralyse. Bij de eerste gaat het om een degeneratie van zenuwknopen en zenuwvezels. Klinische verschijnselen zijn verlies van reflexen, ook van de pupilreactie, een zwaaiende gang (ataxie), pijnscheuten door de benen, buikpijn (gastrische crises), gewrichtsaandoeningen, blaas- en endeldarmstoornissen. De progressieve paralyse, die de schors van de grote hersenen aantast, begint met onduidelijke klachten als hoofdpijn en geheugenverlies; langzamerhand treedt een steeds verdergaande verandering van de persoonlijkheid op (grootheidswaan, depressies, bewegingsdrang, spraakgebreken) en een toenemend geestelijk verval (dementia paralytica). Deze late syfilisverschijnselen zijn sinds de penicillinetherapie zeldzaam geworden.
De diagnose van syfilis met zijn uiteenlopende verschijningsvormen veronderstelt een grote klinische ervaring, maar wordt vergemakkelijkt door betrouwbare laboratoriummethoden. Behalve de klassieke reactie van Wassermann bestaan er nog een aantal eenvoudigere en minder kostbare serologische proeven, die ook gebruikt worden voor het onderzoek van ruggenmergvloeistof. In dubieuze gevallen kan men nog terugvallen op de Nelson-test, waarbij het te onderzoeken bloedserum samengebracht wordt met gekweekte spirocheten; is er sprake van een infectie, dan worden de spirocheten door de in het bloed aanwezige antistoffen onbeweeglijk gemaakt.

De behandeling van syfilis

De behandeling van syfilis beleefde een revolutie door de invoering van penicilline, omdat men sindsdien kan afzien van alle vroegere ‘kuren’ – die moeilijker uit te voeren waren en minder effect hadden – en alle stadia van de ziekte kan behandelen; wel is ook hier het vooruitzicht op genezing in het vroege stadium het best. Ten aanzien van de duur van de behandeling en de dosering van de penicilline is voor ieder geval afzonderlijk beoordeling door een specialist nodig. Eventueel komt het toepassen van andere antibiotica in aanmerking.

Voor het voorkomen van de ziekte en van de verbreiding ervan is het gebruik van een condoom aan te bevelen tijdens de geslachtsgemeenschap met een onbekende partner, verder is het gewenst de besmettingsbron te achterhalen ingeval van een aangetoonde besmetting. Deze persoon kan dan gewaarschuwd worden, waardoor de toekomstige overdracht van de ziekteverwekkers voorkomen kan worden.


Relevante artikelen

Nog geen reacties geplaatst, wees de eerste.



Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

MEDISCH VOORBEHOUD

De informatie op Menselijk Lichaam is géén medisch advies. Neem bij twijfel over gezondheid, behandeling of medicijnen altijd contact op met een arts, specialist of apotheker.

Meer informatie

Meld je aan voor de nieuwsbrief

Met het laatste nieuws en gezonde tips