Perifere zenuwaandoeningen

Klachten en verschijnselen:
– Tintelingen in handen en voeten.
– Een doof gevoel in dezelfde gebieden.
– Onvastheid op de benen of coördinatiestoornissen.
– Zwakte en pijn van voeten en handen.

Het perifere zenuwstelsel is een netwerk van zenuwen die gebruikt worden voor alle bewegingen (motorische zenuwen) en gewaarwordingen (sensibele zenuwen). Dit netwerk van zenuwen is in de hersenstam en op vele andere plaatsen langs het ruggenmerg verbonden met het centraal zenuwstelsel. Het reikt tot in de verste uithoeken van het lichaam.

De perifere zenuwen maken communicatie tussen de hersenen enerzijds en de organen, bloedvaten, spieren en huid anderzijds mogelijk. De opdrachten van de hersenen worden doorgegeven door motorische zenuwen en er wordt informatie naar de hersenen teruggezonden door sensibele zenuwen.

Beschadiging van een perifere zenuw kan de communicatie tussen de hersenen en het gebied dat door deze zenuw bestuurd wordt beïnvloeden; het vermogen om in dat gebied spieren te bewegen of normaal te voelen kan hierdoor verstoord worden. Bovendien kan er langs de betreffende perifere zenuwpijn optreden.

Perifere neuropathie is de term die gebruikt wordt om beschadiging van perifere zenuwen zonder aantasting van hersenen en ruggenmerg te beschrijven. Bij geringe beschadiging kan acute brandende pijn optreden, terwijl door uitgebreide beschadiging evenwichtsstoornissen, spierzwakte en zelfs verlammingen veroorzaakt kunnen worden. Soms is slechts één zenuw beschadigd, zoals bij het carpale-tunnelsyndroom, soms zijn vele zenuwen tegelijkertijd beschadigd, zoals bij het syndroom van Guillain-Barré.

De oorzaken van perifere neuropathie zijn talrijk. Voorbeelden zijn direct letsel, aanhoudende druk op een zenuw en verwoesting van zenuwen door ziekte of vergiftiging. De meest voorkomende oorzaken van perifere neuropathie zijn suikerziekte, vitaminegebrek, overmatig alcoholgebruik in combinatie met slechte eetgewoonten en erfelijke aandoeningen.

Druk op een zenuw kan het gevolg zijn van een gezwel, abnormale botgroei, een gipsverband of krukken of langdurig in een verkrampte houding zitten. Reumatoïde artritis, buitensporig trillen van elektrisch gereedschap, bloedingen in een zenuw, uitpuilende tussenwervelschijven, blootstelling aan kou of bestraling en diverse vormen van kanker kunnen ook druk op zenuwen veroorzaken. Een veel voorkomende vorm van perifere neuropathie, meralgia paresthetica, wordt gekenmerkt door een dove branderige en overgevoelige plek op de zijkant van het bovenbeen.

Micro-organismen kunnen de zenuwen rechtstreeks aanvallen en zo beschadiging van perifere zenuwen veroorzaken. Een andere oorzaak van perifere neuropathie is beschadiging door giftige stoffen, waaronder zware metalen (lood, kwik, arsenicum), koolmonoxide en oplosmiddelen.

De verschijnselen beginnen meestal geleidelijk in het verloop van vele maanden, maar in bepaalde gevallen, zoals arsenicumvergiftiging, kunnen ze plotseling optreden. Het eerste verschijnsel is een tintelend gevoel, dat meestal in de tenen of in de bal van de voeten begint en zich naar boven toe uitbreidt. Soms begint het in de handen en breidt het zich uit naar de armen. Vervolgens kan zich op dezelfde manier een doof gevoel ontwikkelen. De huid kan overgevoelig worden en zelfs de lichtste aanraking kan pijnlijk zijn. Bij ernstige vormen kan zich geleidelijk spierzwakte ontwikkelen.

Bij suikerziekte treden verschijnselen van perifere neuropathie vaak pas vijftien tot twintig jaar na het begin van de ziekte op. Als de bloedsuikerspiegel slecht gereguleerd is, kunnen ze echter veel eerder optreden. Tot de kenmerkende verschijnselen behoren, naast de hierboven beschreven verschijnselen, ook telkens terugkerende perioden van scherpe pijn.

Een ernstige vorm van een tekort aan vitamine B12, die bekend staat als pernicieuze anemie, treedt op wanneer het lichaam niet voldoende vitamine-B12 kan opnemen. Kenmerkende verschijnselen, die optreden voordat zich perifere neuropathie ontwikkelt, zijn onder andere bleekheid, zwakte of kortademigheid. De huid kan geel worden en de mond en tong kunnen pijn doen.

Mensen die overmatig alcohol gebruiken, zijn waarschijnlijk het meest vatbaar voor perifere neuropathie. Hun vaak onvolwaardige dieet (vooral aan vitamine B1 onstaat vaak een tekort) draagt bij tot de neuropathie. Ook kunnen ze pernicieuze anemie ontwikkelen, die de kans op perifere neuropathie verder vergroot.

Diagnose.

Omdat perifere zenuwaandoeningen veel meer een verzameling van verschijnselen dan één enkele ziekte zijn, kan het vaststellen van de oorzaak bij iedere afzonderlijke patiënt moeilijk, zo niet onmogelijk zijn. De arts zal lichamelijk en neurologisch onderzoek verrichten. Hij zal u waarschijnlijk vragen welke verschijnselen het eerst optraden, of u recent virusinfecties hebt doorgemaakt, of u nieuwe geneesmiddelen gebruikt, of u aan giftige stoffen blootgesteld bent geweest, of soortgelijke verschijnselen bij familieleden of collega’s voorkomen en hoeveel alcohol u gebruikt. Ook uw medische voorgeschiedenis is van belang.

De arts kan aanvullend onderzoek aanvragen om mogelijke oorzaken, die uit uw antwoorden op bovenstaande vragen naar voren zijn gekomen, te bevestigen. Dit onderzoek kan bloedonderzoek, urine-onderzoek, een röntgenfoto van de borstkas, elektromyografie, stofwisselingsonderzoek, een zenuwbiopsie, schildklierfunctie-onderzoek en een ruggenprik omvatten.

Hoe ernstig zijn perifere zenuwaandoeningen?

In tegenstelling tot de zenuwvezels van het centraal zenuwstelsel, kunnen perifere zenuwvezels zich, met de juiste behandeling, goed herstellen. Bij sommige aandoeningen treedt dan ook herstel op, maar de verschijnselen kunnen terugkeren als de oorzaak niet wordt weggenomen.

Behandeling.

De behandeling zal gericht zijn op het wegnemen van de oorzaak van de perifere neuropathie. Dit kan betekenen dat de onderliggende aandoening nauwlettender gecontroleerd moet worden. Voorbeelden zijn het regelmatig toedienen van vitamine-B12 injecties bij pernicieuze anemie, het normaliseren van het bloedsuikergehalte bij suikerziekte of het vermijden van alcohol.

In ernstige gevallen met blijvende stoornissen zal fysiotherapie nodig zijn om de spieren zo krachtig mogelijk te houden en spierkrampen te vermijden. Voor de beweeglijkheid zijn soms mechanische hulpmiddelen nodig. Mensen met perifere neuropathie moeten ook regelmatig de huid inspecteren en iedere ernstige blauwe plek of open wond aan de huisarts melden.