Abces

Een abces (soms wordt nog de wat vreemde benaming etterbuil gebruikt) is een kleine holte, gevuld met etter of pus. Deze holte, die van tevoren niet bestond, is omgeven door een kapsel (capsula) en erin bevindt zich een geelachtige massa bestaande uit levende en dode bacteriën, witte bloedcellen en weefsel-resten. Hoewel abcessen ook kunnen ontstaan door plaatselijke stoornissen in de bloedvat-voorziening of door inwerking van schadelijke stoffen, zijn ze in het algemeen een gevolg van het binnendringen van bacteriën of andere schadelijke micro-organismen in een weefsel of orgaan. Bij dit binnendringen ontstaan afweerreacties in het weefsel. De bacteriën komen binnen via een natuurlijke opening of een kleine beschadiging in de huid, maar ook in de slijmvliezen van het darmstelsel of het ademhalingssysteem. Ze kunnen eveneens door de bloedstroom vervoerd worden naar de organen in het lichaam.

In de meeste gevallen zijn de afweersystemen van het lichaam in staat om in korte tijd de binnengedrongen schadelijke bacteriën te vernietigen. Het lichaam heeft daartoe twee mechanismen tot zijn beschikking: de witte bloedcellen zijn in staat vele micro-organismen onschadelijk te maken en ook bevinden zich in het bloed afweerstoffen, die in vele gevallen een vernietigende werking op micro-organismen kunnen uitoefenen. Indien echter de afweermiddelen van het lichaam de strijd tegen de binnengedrongen schadelijke organismen niet kunnen winnen is het mogelijk dat een abces ontstaat. De bacteriën vernietigen dan in korte tijd een groot aantal cellen, er treedt weefselversterf op, gevolgd door vervloeiing van de resten; het geheel is etter of pus. Het weefsel is gelukkig meestal in staat om aan de vernietigende werking van de bacteriën snel een halt toe te roepen. Het werpt als het ware een barrière op en er wordt een kapsel van bindweefsel rond de haard gevormd.

Men onderscheidt oppervlakkige en inwendige abcessen, naar de plaats waar ze zich voordoen. We spreken van oppervlakkige abcessen indien de bacteriën binnendringen in de huid of het onderhuidse weefsel. Die bacteriën behoren in het algemeen tot bepaalde groepen, zoals stafylokokken en streptokok-ken. De ontstekingshaard kan zich nu verder naar binnen toe uitbreiden, maar tijdige toepassing van antibiotica voorkomt meestal dit proces. De plaats van de aandoening voelt aan als een rode, warme en pijnlijke zwelling.

Soms is deze van korte duur; dan treedt er geen abcesvorming op. Ook bestaat de mogelijkheid dat er geen kapsel gevormd wordt, waardoor bijzonder gemakkelijk verspreiding in de omgeving of zelfs, via de bloedbaan, in het gehele lichaam gaat optreden.

Een inwendig abces kan ergens in de wand van een orgaan of er binnenin optreden, bijvoorbeeld in de wand van de darm. Berucht is de ontsteking van de blindedarm, die kan overgaan in een abces. Een groot gevaar bij deze abcessen is dat ze kunnen doorbreken naar de buikholte en dan een buikvliesontsteking (peritonitis) kunnen veroorzaken. Behalve oppervlakkige en inwendige abcessen kunnen we ook warme en koude abcessen onderscheiden. Bij een warm abces is er, zoals het woord al aangeeft, sprake van een warme en pijnlijke zwelling die wordt veroorzaakt door heftige ontste-kingsverschijnselen. De patiënt is meestal ernstig ziek, er treedt koorts op, maar snel ingrijpen met antibiotica kan algehele uitbreiding door het lichaam voorkomen. Bij een koud abces zijn de heftige ontstekings-verschijnselen afwezig. De plaats is blauwrood, voelt niet warm aan en er is in het algemeen geen pijn.

Een dergelijke abcesvorming zien we bijv. optreden bij besmetting met de tuberkelbacil. Wat de behandeling van abcessen betreft is al opgemerkt dat voordat abcesvorming kan optreden, antibiotica belangrijk zijn. Het abces zelf kan niet genezen voordat de etter of de pus een uitweg heeft gevonden. Soms treedt een doorbraak spontaan op. Meestal kan de doorbraak versneld worden door aanprikken (punctie) of insnijden (incisie). Veelal zal de arts het niet laten aankomen op een spontane doorbraak, omdat daarbij soms complicaties kunnen optreden. Zo bestaat de kans dat bij een middenoorontsteking een doorbraak plaatsvindt in de richting van de hersenen; dan kan een ernstige hersenvliesontsteking het gevolg zijn.