Kunstnier

Kunstnier of kunstmatige nier, toestel waarmee het bloed van een nierpatiënt kan worden gezuiverd van afbraakprodukten van de stofwisseling, zodat niervergiftiging wordt voorkomen. Het proces van de bloedzuivering, dat buiten het lichaam plaatsvindt, wordt dialyse of hemodialyse genoemd (zie Dialyse). Het principe van de kunstnier berust op diffusie, osmose en ultrafiltratie. Diffusie en osmose berusten beide op het natuurlijke streven naar een overal gelijke verdeling van bestanddelen in een oplossing. Wanneer verschillen in sterkte van oplossing worden gelijkgemaakt door beweging van de opgeloste stof zelf, dan spreekt men van diffusie, geschiedt dit door beweging van watermoleculen, dan noemt men het osmose. Beide processen kunnen voorkomen in één systeem wanneer dit uit twee delen bestaat die gescheiden zijn door een vlies (membraan) dat voor een of meer opgeloste stoffen minder goed doorlaatbaar (semipermeabel) is en voor andere stoffen, met name water, wel goed doorlaatbaar.

Ook voor de ultrafiltratie is een systeem met een membraan noodzakelijk. Onder ultrafiltratie verstaat men de beweging van water via een membraan onder invloed van een verschil in waterdruk (hydrostatische druk van een kolom water) aan de twee zijden van het membraan.

Bij de kunstnier wordt gebruik gemaakt van deze principes om aan de lichaamsvloeistoffen ongewenste afbraakprodukten te onttrekken of voedingsstoffen en geneesmiddelen toe te voegen. Men brengt daarbij bloed van de patiënt in contact met een badvloeistof (zie Dialyse), terwijl de beide vloeistoffen gescheiden blijven door een vlies, dat voor onmisbare bloedbestanddelen (bloedcellen, eiwitten) ondoorlaatbaar is, terwijl water, zouten en andere stoffen, waarvan men het gehalte in het bloed wil beïnvloeden, wel kunnen passeren Alle thans in gebruik zijnde kunstnieren berusten op dit principe. Zij verschillen slechts in grootte en in de vorm van het dialysesysteem en de daaruit voortvloeiende gevolgen voor de doelmatigheid en de praktische toepassing van de apparatuur. De doelmatigheid wordt groter naarmate meer bloed in een zelfde tijd met de badvloeistof in contact komt, dwz. naarmate de snelheid van de bloedstroom en het uitwisselingsoppervlak groter zijn. De hoeveelheid bloed die men tijdelijk aan een patiënt kan onttrekken is echter beperkt; kunstnieren met een groot bloedvolume moeten daarom voor het gebruik met transfusie-bloed worden gevuld.

Een behandeling met een kunstnier of een niertransplantatie is noodzakelijk voor die patiënten waarbij de nierwerking tot beneden een bepaald minimum is gedaald. In het algemeen neemt men aan dat een nierwerking die minder dan 5 procent van de normale waarde bedraagt, niet langdurig met het leven verenigbaar is. Onder die omstandigheden wordt een behandeling met een kunstnier of een niertransplantatie overwogen. Een patiënt is in principe voor deze behandeling geschikt indien zijn lichamelijke en geestelijke vermogens het toelaten hem een langdurige medische behandeling te doen ondergaan.

Als noodzakelijk aantal behandelingen met de kunstnier neemt men bijna overal twee of drie behandelingen per week aan, terwijl de behandelingsduur varieert van 6 tot 14 uur. Een probleem dat zich bij regelmatige kunstnier-behandeling voordoet is de noodzaak bij iedere behandeling een slagader en een ader te openen. Men probeert deze problemen te ondervangen door het aanleggen van een blijvende verbinding tussen een slagader en een ader (arterioveneuze ‘shunt’), door middel van een uit kunststof vervaardigd verbindingsstuk waarop de aansluitslangen van het dialyseapparaat gekoppeld kunnen worden.

Een kunstnier is geenszins te vergelijken met een echte nier. Hij mist grotendeels het vermogen een onderscheid te maken tussen allerlei soorten stoffen en tot aanpassing van zijn werking aan het behoud van voor het leven belangrijke evenwichten. Toch kan men op deze maniereen aantal wezenlijke taken van de nieren in redelijke mate nabootsen. De feiten hebben uitgewezen dat daartoe geschikte patiënten gedurende jaren het leven in een redelijke conditie kunnen behouden.