Hersenoperatie

Een hersenoperatie is een heelkundige ingreep in de hersenen. Hersenoperaties worden uitgevoerd voor de verwijdering van gezwellen en bloeduitstortingen en voor de behandeling van bepaalde ziektebeelden zoals ernstige pijn of de ziekte van Parkinson, waarbij zenuwbanen worden doorgesneden of zenuwkernen worden uitgeschakeld. Ook enkele aangeboren afwijkingen van de hersenen zoals het waterhoofd (hydrocephalus internus) kunnen thans in vele gevallen door een hersenoperatie worden verholpen.

Daar de hersenen binnen de benige schedel zeer moeilijk voor onderzoek toegankelijk zijn, werd in de loop der jaren een aantal speciale onderzoektechnieken ontwikkeld waarmee het mogelijk is met grote nauwkeurigheid de plaats van de aandoening binnen de schedel te bepalen. Dit is daarom van groot belang omdat de neurochirurg (de specialist die operatieve ingrepen van het zenuwstelsel uitvoert) slechts een klein deel van de schedel kan wegnemen om het ziekteproces te benaderen.

Daar de hersenen op gewone röntgenfoto’s weinig contrastrijk zijn, is men ertoe overgegaan lucht in de hersenkamers te brengen of contrastvloeistoffen in de slagaders te spuiten. Bij luchtencefalografie (pneumencefalografle) wordt een deel van het hersenvocht uit de hersenkamers afgenomen en door lucht vervangen die via het achterhoofdsgat of door middel van een ruggenmergsprik wordt ingespoten. Lucht geeft een aftekening van de hersenkamers ten opzichte van het omgevende hersenweefsel. Ook kan een hoeveelheid lucht of contrastvloeistof rechtstreeks door een boorgat in de schedel in de hersenkamers worden gebracht (ventriculografie).

Gezwellen en andere ruimte-innemende ziekteprocessen veranderen het luchtbeeld van de hersenkamers zodat men in de meeste gevallen aan de verschuiving van een of meer hersenkamers de plaats en de grootte van een dergelijk proces kan vaststellen.

Ook kan een contraststof in een van de halsaders worden gespoten, waarna het middel zich verspreidt over de hersenslagaders. Door de vulling van de vaten op snel achter elkaar genomen röntgenfoto’s te volgen kan de vaat-afsluiting of een abnormaal verloop van een vat door een gezwel of een bloedophoping worden vastgesteld.

Een ontwikkeling van de laatste jaren is de hersenscanning, waarbij een radioactieve stof wordt gebruikt die gamma(y)stralen uitzendt (gamma(y)encefalografie). De radioactieve stof verspreidt zich over het gehele lichaam, maar daar de stof niet of nauwelijks door het hersenweefsel wordt opgenomen (de zgn. bloed-hersenbarrière) hoopt zich de radioactieve stof wel op in de hersenvaten maar niet in het hersenweefsel. Met deze methode worden linker en rechter hersenhelft vergeleken. Wordt een verschil aangetoond dan wijst dit in het algemeen op lekkage van de vaatwanden, die veelal wordt veroorzaakt door een gezwel of een vaataandoening. Een veel gebruikte techniek is ten slotte de echo-encefalografie waarbij gebruik wordt gemaakt van ultrageluidsgolven voor de plaatsbepaling van aandoeningen.

Nadat de plaats van het proces is vastgesteld maakt de neurochirurg enkele boorgaten, waarna een draad door de gaten wordt gebracht, waarmee het bot tussen de gaten kan worden doorgezaagd. Bij oppervlakkige bloedingen kan soms worden volstaan met een of meer boorgaten waardoor het bloed wordt afgezogen. Daar komt dan geen zagen aan te pas. Voor de verwijdering van grote gezwellen moeten veelal een aantal vierkante centimeters schedeldak worden uitgezaagd. Dieper gelegen gezwellen en bloedingen in het binnenste deel van de hersenen zijn meestal niet te benaderen zonder schade aan te richten aan het voorliggende gezonde weefsel.

Bij operaties binnen de hersenen wordt veelal gebruik gemaakt van een stereotactisch apparaat, dat is een drie-assig metalen apparaat dat op de schedel van de patiënt wordt vastgeklemd en waarmee nauwkeurig een naald op elke gewenste plaats binnen de hersenen kan worden gebracht. Door elektrische stroom door de naald te voeren kan dan een kerngebied of zenuwbaan worden uitgeschakeld. De elektrische stroom doet namelijk de eiwitten in het behandelde hersenweefsel stollen. Het aldus gedode weefsel wordt door de natuurlijke ingroei van bloedvaatjes geleidelijk opgelost en vervangen door bindweefsel.

Het stereotactisch apparaat werkt op de manier van het instelmechanisme van een microscoop, dwz. dat het instelmogelijkheden heeft in onderling loodrecht op elkaar staande vlakken. Met behulp van de drie assen kan men de coördinaten van een bepaalde hersenkern bepalen. Deze getallen zijn aan de hand van ontleedkundig onderzoek van de hersenen van vele honderden overleden mensen vastgesteld. Aan de hand van de gegevens van een hersen-atlas kan de chirurg als het ware blind een naald in de hersenen brengen en met vrije grote zekerheid aannemen dat de punt van de naald zich in de beoogde kern bevindt.