Sterven

Met sterven bedoelt men de overgangsperiode tussen leven en dood. Het sterven is iets dat plotseling kan gebeuren of dagen kan duren. Het stervensproces kan eenvoudig en vredig verlopen en gewoon als gevolg van uitputting intreden, of een moeilijke strijd kosten en met pijn en angst gepaard gaan.

Medisch gezien spreekt men van sterven als de lichaamsfuncties het begeven. Meestal valt eerst een van de vitale functies uit (de ademhaling, het hart of de hersenfunctie) en volgen de anderen later. Afhankelijk van de functie die het eerst ophoudt, spreekt men van hersendood, dood door hartstilstand of dood door ademstilstand.

Dat de mens sterfelijk is, heeft de menselijke geest altijd al beziggehouden. Religies, filosofische stromingen en mystieke bewegingen zoeken naar de zin van het leven en het sterven. De één heeft vrede met het idee dat er een leven na de dood is, de ander accepteert dat hij ooit weer zal vergaan.

Psychologisch gezien staat de angst voor de eigen dood en voor het vreemde van de dood centraal. Ieder mens weet dat hij moet sterven en toch zijn de meeste bang voor de dood. Door deze angst vinden we het moeilijk om over de dood te praten. Als we dan toch met de dood geconfronteerd worden, weten we nauwelijks hoe we moeten reageren. We durven bijvoorbeeld nauwelijks aan een patiënt te vertellen dat hij aan een ongeneeslijke ziekte lijdt.

Hoe kan men een stervende helpen?

Mensen die sterven wensen meestal dat ze door vertrouwde personen worden bijgestaan, dat wil zeggen door de geliefde, familie of dierbare vrienden. Het helpt als deze personen voor zichzelf ook al over de dood hebben nagedacht en hierover ideeën gevormd hebben. Anderzijds moeten ze ook openstaan voor de manier waarop de stervende zelf over de dood denkt.

Men moet de stervende laten gaan

Het is belangrijk dat men zich niet aan de stervende vastklampt. Als men iemand bij het sterven wil helpen, moet men hem het gevoel geven dat men hem los kan laten – al is het met veel moeite. De stervende moet wel voelen dat hij geliefd en gewaardeerd wordt en dat zijn sterven een verlies voor zijn omgeving is. Maar er mogen geen schuldgevoelens ontstaan over het feit dat hij zijn familie of vrienden achterlaat.

De dood als deel van het leven accepteren

De psychologische aspecten van het sterven hebben niet alleen betrekking op de stervende zelf, maar ook op de nabestaanden. Hoe moeten zij zich gedragen, hoe moeten zij hun leven verder inrichten?

Het helpt als men al over de dood en het sterven heeft nagedacht, voordat men er direct mee geconfronteerd wordt. Mensen die de dood als een natuurlijk deel van het leven accepteren, zullen de dood van een familielid ook eerder kunnen aanvaarden. Daardoor zijn ze beter in staat definitief afscheid te nemen, kunnen ze makkelijker voor de stervende zorgen, hem tot steun zijn en hem bij het sterven bij staan.

Ook het rouwproces moet geleerd worden

Sommige nabestaanden zijn niet in staat de realiteit te accepteren. Ze blijven zich gedragen alsof de geliefde persoon nog zou leven. Ze spreken zelfs met hem, koken en doen de was voor hem. Vastklampen, zelfmedelijden en depressie kunnen het eigenlijke rouwproces belemmeren. Het betekent alleen dat iemand ernstig onder het verlies lijdt en niet in staat is het leed te verwerken. In dat geval heeft men eigenlijk professionele hulp nodig.

Ieder mens heeft zijn eigen manier van rouwen. Natuurlijk is niet alleen één manier de juiste. Men moet echter opletten dat het rouwen geen duurzame toestand wordt, maar een proces dat tot verwerking van het verlies leidt. Op een gegeven moment moet men weer vrij zijn om met z’n eigen leven verder te kunnen gaan.

Fasen van het stervensproces

In de verwerking van het stervensproces zijn verschillende fasen te onderkennen. In de fase van ontkenning heeft de patiënt een vermoeden dat zijn ziekte dodelijk zal verlopen, maar is de weerstand zodanig dat hij de werkelijkheid ontkent. De patiënt verzet zich tegen zichzelf, tegen God en de buitenwereld. Dit kan gepaard gaan met woede en zinloze verwijten tegenover de dokter en de eigen familie. Dan volgt een fase van onderhandelen, met mogelijk wisselen van artsen en zoeken naar alternatieve of religieuze antwoorden. Maar uiteindelijk begint de werkelijkheid door te dringen. De patiënt voelt zich depressief en eenzaam. Dit stadium vraagt veel van de omgeving voor wat betreft de begeleiding. In de laatste fase wordt het sterven als onafwendbaar, natuurlijk proces ervaren en uiteindelijk aanvaard.