Malaria

Ook als wisselkoorts, moeraskoorts of ‘koude koorts’ bekende infectieziekte; een van de grootste gezondheidsproblemen van de mensheid. Verschillende vormen van malaria worden onderscheiden: malaria tertiana, malaria quartana, malaria tropica en malaria allida. Het totale aantal malarialijders wordt geschat op 300 miljoen mensen, van wie er jaarlijks ongeveer 3 miljoen (= 1%) sterven. Voornaamste verspreidingsgebieden van malaria zijn Voor-Azië, Zuid-Azië en Afrika.

De ziekte wordt door de steek van de anofelesmug van de ene mens op de andere overgedragen. De karakteristieke symptomen van malaria zijn koude rillingen, hoge koorts en zweten; daarnaast vaak nog hoofdpijn, duizeligheid en dorst. Verwekkers van malaria zijn de protozoën van de soort plasmodium. Daarvan bestoken vier soorten de mens: plasmodium vivax, plasmodium falciparum, plasmodium malariae en plasmodium ovale. Plasmodium vivax is de verwekker van malaria tertiana, de meest voorkomende vorm van malaria; plasmodium falciparum is de verwekker van malaria tropica en plasmodium malariae de verwekker van malaria quartana. De malariaverwekker doorloopt een gecompliceerde levenscyclus. Terwijl de mens alleen maar tussengastheer van de verwekker is, is de anofelesmug de hoofdgastheer.

Ze raakt besmet, wanneer ze een aan acute of chronische malaria lijdende mens steekt op een tijdstip waarbij zich in het bloed van de zieke geslachtsvormen van de verwekker gevormd hebben. Deze komen bij het bloedzuigen in de maag van de anofelesmug, waar de bevruchting vervolgens plaatsvindt. Daaruit ontspruiten de sporozoïeten, die binnen een tijdsbestek van 10 dagen tot 3 weken in de speekselklieren van het insect terechtkomen en vandaar uit weer via een steek op een mens overgedragen worden. In het menselijk lichaam vermeerderen en ontwikkelen ze zich vervolgens in de lever tot leverplasmodia, die de rode bloedlichaampjes aantasten en zich daar tot bloedplasmodia ontwikkelen. Wanneer ze rijp zijn, vallen de rode bloedlichaampjes uit elkaar, en vindt er een koortsaanval plaats. De periodieke koortsaanval berust klaarblijkelijk op de ontwikkelingscyclus van de plasmodia.

Eeuwenlang werd malaria bestreden met kinine, dat uit de bast van bepaalde bomen gewonnen wordt. In het jaar 1926 werd het eerste synthetische middel tegen malaria ontwikkeld. Dit medicijn, dat een sterkere werking heeft, beter te verdragen is en minder giftig is dan kinine, werd onder de naam plasmochine zeer bekend. Sindsdien zijn een groot aantal probate medicijnen ontwikkeld, onder andere chloroquin. Een probleem is de resistentie van de ziekteverwekker voor de diverse medicijnen.

De succesvolle bestrijding van malaria hangt ten nauwste samen met de bestrijding van de anofelesmug. Verschillende maatregelen komen daartoe in de voornaamste verspreidingsgebieden in aanmerking:
droogmalen van moerassen, het besproeien van broedplaatsen van anofelesmuggen met olie en insectenmiddelen, het uitzetten van vissen die de larven van de anofelesmug eten enz. Persoonlijke voorzorgsmaatregelen tegen de steek van de anofeles zijn in tropische landen: muskietengaas, voldoende kleding, insectenmiddelen en een hor voor vensters en deuren.