Prostaatkanker

Prostaatkanker is de meest voorkomende vorm van kanker bij mannen in Nederland. Elk jaar krijgen ongeveer 13.000 mannen deze diagnose. Hoewel de ziekte in veel gevallen langzaam groeit en goed te behandelen is, kan een agressieve vorm levensbedreigend zijn. Wat zijn de oorzaken, symptomen en behandelmogelijkheden? En hoe kun je zelf risico’s beperken?

Wat is de prostaat?

De prostaat, ook wel voorstanderklier genoemd, is een belangrijk onderdeel van het mannelijk voortplantingssysteem. De klier heeft ongeveer de grootte en vorm van een kastanje en weegt gemiddeld 20 gram. De prostaat bevindt zich net onder de blaas, vóór de endeldarm, en omringt het bovenste deel van de urinebuis. Hierdoor speelt de prostaat niet alleen een rol in de voortplanting, maar heeft het ook invloed op de urinefunctie.

De belangrijkste functie van de prostaat is het produceren van prostaatvocht. Dit melkachtige, alkalische vocht maakt deel uit van het sperma en heeft als taak om zaadcellen te activeren en te beschermen tegen de zure omgeving van de vagina. Dit verhoogt de overlevingskansen van de zaadcellen en speelt een cruciale rol in de voortplanting.

Wat is prostaatkanker?

Prostaatkanker is een kwaadaardige aandoening van de prostaat en is de meest voorkomende vorm van kanker bij mannen. De ziekte ontstaat meestal op latere leeftijd, voornamelijk bij mannen ouder dan 50 jaar. Wereldwijd is het een van de belangrijkste doodsoorzaken door kanker bij mannen.

Prostaatkanker begint doorgaans in de kliercellen van de prostaat en groeit vaak langzaam. In sommige gevallen blijft de tumor lange tijd beperkt tot de prostaat zonder noemenswaardige klachten te veroorzaken. Echter, sommige agressievere vormen van prostaatkanker kunnen zich snel verspreiden naar andere delen van het lichaam, zoals de botten en lymfeklieren.

Risicofactoren voor prostaatkanker

De exacte oorzaak van prostaatkanker is nog niet volledig bekend, maar er zijn verschillende factoren die het risico kunnen verhogen:

  • Leeftijd: De kans op prostaatkanker neemt sterk toe na het 50e levensjaar.
  • Familiaire belasting: Mannen met een vader of broer die prostaatkanker heeft (gehad), lopen een verhoogd risico.
  • Hormonale factoren: Mannelijke geslachtshormonen (androgenen), zoals testosteron, kunnen de groei van prostaatcellen stimuleren, inclusief kankercellen.
  • Etniciteit: Afro-Amerikaanse mannen hebben een hoger risico op prostaatkanker dan mannen van andere etnische achtergronden.
  • Levensstijl: Een ongezond dieet met veel rood vlees en verzadigde vetten, overgewicht en weinig lichaamsbeweging kunnen bijdragen aan een verhoogd risico.
  • Blootstelling aan schadelijke stoffen: Langdurige blootstelling aan bepaalde chemicaliën, zoals die in de landbouw en zware industrie, kan mogelijk het risico verhogen.

Symptomen van prostaatkanker

Prostaatkanker ontwikkelt zich vaak langzaam en blijft in de beginfase vaak onopgemerkt. Veel mannen ervaren in eerste instantie geen klachten. Wanneer de tumor groeit, kunnen de volgende symptomen optreden:

  • Problemen met plassen: Moeite met het starten of stoppen van de urinestroom, een zwakke straal of nadruppelen.
  • Frequent urineren: Vooral ’s nachts vaker naar het toilet moeten (nycturie).
  • Bloed in de urine of sperma: Dit kan een alarmsignaal zijn en vereist medische aandacht.
  • Pijn in de onderrug, heupen of bekken: Dit kan wijzen op uitzaaiingen naar de botten.
  • Erectiestoornissen: Soms kan prostaatkanker invloed hebben op de seksuele functie.

Het is belangrijk te benadrukken dat deze symptomen ook bij goedaardige prostaatvergroting (benigne prostaathyperplasie) kunnen voorkomen. Daarom is een medische evaluatie altijd noodzakelijk.

Diagnostiek van prostaatkanker

Het vroegtijdig opsporen van prostaatkanker kan het verschil maken tussen een goed behandelbare aandoening en een agressieve vorm die moeilijker te bestrijden is. Omdat de ziekte in een vroeg stadium vaak geen duidelijke symptomen veroorzaakt, speelt diagnostiek een cruciale rol bij het vaststellen van prostaatkanker.

1. PSA-Test (Prostaat Specifiek Antigeen)

De PSA-test is een bloedonderzoek waarbij de hoeveelheid Prostaat Specifiek Antigeen (PSA) wordt gemeten. PSA is een eiwit dat door de prostaat wordt geproduceerd en in kleine hoeveelheden in het bloed voorkomt. Een verhoogde PSA-waarde kan wijzen op prostaatkanker, maar kan ook veroorzaakt worden door andere aandoeningen zoals:

  • Benigne prostaathyperplasie (BPH) – een goedaardige vergroting van de prostaat.
  • Prostatitis – een ontsteking van de prostaat.
  • Urineweginfecties of recent seksueel contact kunnen de PSA-waarde tijdelijk verhogen.
  • Recent fietsen of lichamelijke activiteit kan in sommige gevallen ook de PSA-waarde licht verhogen.

Wat zijn normale en verhoogde PSA-waarden?

De interpretatie van PSA-waarden is leeftijdsafhankelijk, omdat de PSA-spiegel bij oudere mannen van nature wat hoger is. De volgende waarden worden vaak als richtlijn gebruikt:

LeeftijdscategorieNormale PSA-waarde (ng/mL)Verhoogde PSA-waarde (mogelijk zorgwekkend)
40 – 49 jaar0 – 2,5 ng/mL> 2,5 ng/mL
50 – 59 jaar0 – 3,5 ng/mL> 3,5 ng/mL
60 – 69 jaar0 – 4,5 ng/mL> 4,5 ng/mL
70+ jaar0 – 6,5 ng/mL> 6,5 ng/mL

Een PSA-waarde hoger dan de bovengrens voor de leeftijdsgroep kan een reden zijn voor verder onderzoek, maar betekent niet direct dat er sprake is van prostaatkanker.

PSA-dichtheid en PSA-verandering in de tijd

Naast de absolute PSA-waarde kijkt de arts ook naar:

  • PSA-dichtheid: De PSA-waarde wordt gerelateerd aan het volume van de prostaat. Een hoge PSA-dichtheid (>0,15 ng/mL per cm³) kan een indicatie zijn voor kanker.
  • PSA-verandering (PSA-doubling time of PSA-velocity): Een snelle stijging van PSA binnen korte tijd kan zorgwekkend zijn, vooral als deze stijging meer dan 0,75 ng/mL per jaar bedraagt.

Een verhoogde PSA-waarde leidt niet automatisch tot een prostaatbiopsie. Vaak worden aanvullende tests en scans uitgevoerd voordat een definitieve diagnose wordt gesteld.

2. Rectaal Toucher (RT)

Bij een rectaal toucher onderzoekt de arts de prostaat door met een gehandschoende vinger via de anus de prostaat af te tasten. De arts let op:

  • Vergroting van de prostaat.
  • Onregelmatigheden of harde plekken (nodules), die kunnen duiden op kwaadaardige weefsels.

Hoewel een rectaal toucher een eenvoudig en goedkoop onderzoek is, kan het kleine tumoren missen dieper in de prostaat. Daarom wordt het meestal gecombineerd met PSA-bepaling en beeldvorming.

3. MRI-SCAN (Multiparametrische MRI)

Een multiparametrische MRI (mpMRI) is een zeer nauwkeurige beeldvormingstechniek die helpt bij het detecteren van verdachte gebieden in de prostaat. Dit onderzoek kan helpen om:

  • Verdachte prostaatgebieden in kaart te brengen zonder direct een biopsie te hoeven uitvoeren.
  • Te bepalen of een tumor binnen de prostaat blijft of al buiten de prostaat groeit.
  • De agressiviteit van de tumor te beoordelen (a.d.h.v. de PIRADS-score, een classificatiesysteem dat tumoren indeelt van 1 tot 5, waarbij PIRADS 4-5 een hogere kans op kanker aangeeft).

Als de MRI geen verdachte afwijkingen toont, kan een prostaatbiopsie soms vermeden worden.

4. Prostaatbiopsie

Wanneer een verhoogde PSA-waarde of een afwijkend rectaal toucher wijst op mogelijke kanker, wordt vaak een biopsie uitgevoerd. Hierbij worden kleine stukjes weefsel uit de prostaat gehaald en microscopisch onderzocht.

Er zijn verschillende methoden voor een prostaatbiopsie:

  1. Transrectale biopsie: De meest gebruikte methode waarbij via de anus dunne naalden in de prostaat worden gebracht om weefselmonsters te nemen.
  2. Transperineale biopsie: De naalden worden via de huid tussen de balzak en anus ingebracht. Dit verkleint het risico op infecties.

De prostaatbiopsie kan ongemakkelijk zijn en soms lichte bijwerkingen veroorzaken zoals bloed in de urine of het sperma, maar het is een essentiële stap in de diagnose.

Gleason-score: Hoe agressief is de kanker?

Bij een positieve biopsie wordt de tumor beoordeeld aan de hand van de Gleason-score, die de agressiviteit van de kanker bepaalt.

Gleason-scoreBetekenis
6 of lagerLaaggradig, langzaam groeiende kanker
7 (3+4 of 4+3)Intermediair risico, mogelijk sneller groeiend
8 – 10Hooggradig, agressieve kanker met kans op uitzaaiingen

De Gleason-score is een belangrijke factor bij het bepalen van de behandelingsopties.

5. PET-Scan en Botscintigrafie (Bij Uitzaaiingen)

Als er aanwijzingen zijn dat de kanker zich buiten de prostaat heeft verspreid, kunnen aanvullende scans worden gedaan:

  • PSMA PET-Scan: Een geavanceerde scan waarbij een radioactieve stof zich bindt aan prostaatkankercellen. Hiermee kunnen zelfs kleine uitzaaiingen worden opgespoord.
  • Botscintigrafie: Een nucleaire scan die botuitzaaiingen kan aantonen, vooral bij prostaatkanker die zich vaak naar de botten verspreidt.
  • CT-scan en MRI van de buik en bekken: Deze onderzoeken helpen om eventuele verspreiding naar lymfeklieren of organen te detecteren.

Behandelopties bij prostaatkanker

De behandeling van prostaatkanker hangt af van verschillende factoren, zoals de agressiviteit van de tumor, het stadium van de ziekte en de algemene gezondheid van de patiënt.

  1. Actief afwachten (Active Surveillance)
    • Bij langzaam groeiende prostaatkanker zonder symptomen kan regelmatig controleren (PSA-testen, MRI’s, en biopten) voldoende zijn.
  2. Operatie (Radicale Prostatectomie)
    • Bij operatieve verwijdering van de prostaat wordt de tumor volledig verwijderd. Dit wordt vaak gedaan bij mannen met een beperkte ziekte die nog niet is uitgezaaid.
  3. Bestralingstherapie (Radiotherapie)
    • Externe bestraling of inwendige bestraling (brachytherapie) kan worden ingezet om de kankercellen te vernietigen.
  4. Hormonale therapie
    • Omdat prostaatkankercellen groeien onder invloed van testosteron, kan hormonale therapie gebruikt worden om de testosteronproductie te verminderen.
  5. Chemotherapie
    • Wordt voornamelijk gebruikt bij vergevorderde prostaatkanker die niet meer op hormonale therapie reageert.
  6. Immuuntherapie
    • In sommige gevallen kan immuuntherapie het immuunsysteem helpen om kankercellen aan te vallen.

Preventie en leefstijl

Hoewel prostaatkanker niet altijd te voorkomen is, kunnen bepaalde leefstijlveranderingen het risico mogelijk verlagen:

  • Gezonde voeding: Eet veel groenten, fruit, en vezels en beperk de inname van rood en bewerkt vlees.
  • Regelmatige lichaamsbeweging: Dit helpt bij gewichtsbeheersing en verlaagt het risico op verschillende vormen van kanker.
  • Gezond gewicht: Overgewicht kan het risico op agressieve vormen van prostaatkanker verhogen.
  • Vermijd overmatig alcoholgebruik en roken: Hoewel de link tussen roken en prostaatkanker niet eenduidig is, wordt roken in verband gebracht met agressievere vormen van de ziekte.

Conclusie

Prostaatkanker is een veelvoorkomende ziekte bij oudere mannen en kan in veel gevallen langzaam groeien zonder klachten te veroorzaken. Regelmatige screening en tijdige diagnose kunnen bijdragen aan een gunstig ziekteverloop. Behandelopties variëren van afwachtend beleid tot operatie, bestraling en medicamenteuze therapie. Door een gezonde levensstijl aan te nemen, kan mogelijk het risico op prostaatkanker worden verlaagd. Bij twijfel of symptomen is het raadzaam om een arts te raadplegen voor nader onderzoek.


Relevante artikelen

Nog geen reacties geplaatst, wees de eerste.



Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

MEDISCH VOORBEHOUD

De informatie op Menselijk Lichaam is géén medisch advies. Neem bij twijfel over gezondheid, behandeling of medicijnen altijd contact op met een arts, specialist of apotheker.

Meer informatie

Meld je aan voor de nieuwsbrief

Met het laatste nieuws en gezonde tips