Polyneuropathie

Polyneuropathie is een aandoening waarbij meerdere perifere zenuwen beschadigd raken. Deze perifere zenuwen bevinden zich buiten het centrale zenuwstelsel (CZS), dus buiten de hersenen en het ruggenmerg. Meestal komt polyneuropathie tot uiting in gevoelsstoornissen, zoals tintelingen, branderigheid, en gevoelloosheid. Kenmerkend voor polyneuropathie is dat deze klachten vaak aan beide zijden van het lichaam symmetrisch optreden, met name aan de handen en voeten (de zogenaamde ‘handschoen- en sokverdeling’). Hierdoor kunnen dagelijkse activiteiten, zoals lopen of dingen vastpakken, lastig worden.

Oorzaken van polyneuropathie

Polyneuropathie kan veel verschillende oorzaken hebben, die elk op een andere manier schade aan de zenuwen veroorzaken. Enkele van de meest voorkomende oorzaken zijn:

• Diabetes mellitus: Diabetes is wereldwijd de meest voorkomende oorzaak van polyneuropathie. Chronische, verhoogde bloedsuikerspiegels leiden tot schade aan de zenuwen, vooral in de voeten en handen, een aandoening die bekend staat als diabetische polyneuropathie.
• Chronisch alcoholgebruik: Langdurig en overmatig alcoholgebruik kan leiden tot tekorten aan belangrijke voedingsstoffen, zoals thiamine (vitamine B1), en zorgt direct voor zenuwschade. Alcoholische polyneuropathie gaat vaak gepaard met spierzwakte en gevoelloosheid in de ledematen.
• Vitamine B6-toxiciteit: Een minder bekende maar steeds vaker voorkomende oorzaak van polyneuropathie is een te hoog vitamine B6-gehalte. Vitamine B6 is essentieel voor de zenuwfunctie, maar in hoge concentraties werkt het juist neurotoxisch, wat leidt tot zenuwschade. Dit kan ontstaan door het langdurig gebruik van supplementen met hoge doseringen B6 of het regelmatig drinken van energiedrankjes met een hoge B6-concentratie. Een bekend voorbeeld is de Nederlandse topschaatser Sven Kramer, die polyneuropathie ontwikkelde na langdurige inname van 25 mg vitamine B6 per dag, ver boven de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van 1,5 mg voor vrouwen en 1,8 mg voor mannen. B6-overschotten worden niet uitgescheiden, maar stapelen zich op in het lichaam, wat kan leiden tot zenuwklachten.
• Geneesmiddelen en chemotherapie: Bepaalde medicijnen, zoals chemotherapeutica (vincristine, paclitaxel) en sommige antibiotica (bijvoorbeeld metronidazol), kunnen zenuwschade veroorzaken. Mensen die dergelijke behandelingen ondergaan, lopen een hoger risico op het ontwikkelen van polyneuropathie.
• Andere stofwisselingsziekten: Aandoeningen zoals nierfalen, vitamine- of mineraaltekorten, en schildklierproblemen kunnen ook bijdragen aan de ontwikkeling van polyneuropathie.

In ongeveer 20% van de gevallen blijft de oorzaak van polyneuropathie onbekend. Dit type wordt idiopathische polyneuropathie genoemd. De diagnose kan worden gesteld door de symptomen te evalueren en andere oorzaken uit te sluiten.

Hoe wordt polyneuropathie behandeld?

De behandeling van polyneuropathie richt zich in eerste instantie op de onderliggende oorzaak. Hier volgen de belangrijkste behandelmogelijkheden:

• Diabetes: Bij diabetische polyneuropathie is een optimale bloedsuikerregulatie essentieel. Naast dieet en leefstijlaanpassingen kunnen bloedsuikerverlagende medicijnen zoals metformine of insuline nodig zijn om de bloedsuikerwaarden onder controle te houden.
• Alcoholische polyneuropathie: Stoppen met alcohol is cruciaal bij alcoholische polyneuropathie. Daarnaast kan aanvulling met thiamine (vitamine B1) helpen om zenuwbeschadiging tegen te gaan.
• Vitamine B6-toxiciteit: Bij polyneuropathie door een te hoog vitamine B6-gehalte is het belangrijk om te stoppen met het gebruik van B6-supplementen of energiedrankjes die B6 bevatten. Dit kan helpen om verdere zenuwschade te voorkomen en bestaande klachten te verminderen, hoewel herstel lang kan duren.
• Andere medicatie-gerelateerde polyneuropathie: Wanneer medicijnen de oorzaak zijn, kan de arts overwegen om de dosis te verlagen of alternatieve medicijnen voor te schrijven.

Medicijnen voor symptoombestrijding

Bij polyneuropathie kunnen bepaalde medicijnen helpen om de symptomen te verlichten, hoewel de zenuwschade zelf vaak niet direct hersteld kan worden. Veelgebruikte medicijnen zijn:

• Antidepressiva zoals amitriptyline en duloxetine, die naast hun effect op de stemming ook neuropathische pijn kunnen verlichten.
• Anti-epileptica, zoals gabapentine en pregabaline, die de prikkeloverdracht in de zenuwen verlagen en pijn kunnen verminderen.
• Capsaïcine-crème of lidocaïnepleisters, die lokaal op de huid kunnen worden aangebracht voor tijdelijke pijnverlichting.

Het gebruik van spierontspanners wordt doorgaans niet aanbevolen bij polyneuropathie, omdat deze medicijnen vaak weinig effect hebben op de zenuwpijn.

Wat kun je zelf doen bij polyneuropathie?

Er zijn verschillende manieren waarop je zelf de symptomen van polyneuropathie kunt verlichten en het ziekteverloop kunt beïnvloeden:

• Leefstijlaanpassingen bij diabetes en alcoholisme: Bij diabetes kun je door middel van een gezond dieet, regelmatige lichaamsbeweging, en stoppen met roken de kans op verdere zenuwschade verminderen. Bij alcohol-gerelateerde polyneuropathie is stoppen met alcohol van groot belang.
• Supplementen met mate gebruiken: Wees voorzichtig met het langdurig gebruik van supplementen, vooral als deze hoge doses vitamine B6 bevatten. Controleer altijd of je niet boven de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) zit, aangezien een overschot aan B6 tot polyneuropathie kan leiden.
• Bescherm je voeten: Omdat gevoelloosheid aan de voeten bij polyneuropathie vaak voorkomt, is het belangrijk om voorzichtig te zijn met blote voeten en passende schoenen te dragen. Controleer je voeten dagelijks op wondjes of blaren, vooral bij diabetes.

Wat doet de dokter?

Bij aanhoudende symptomen van polyneuropathie zal de arts een uitgebreid lichamelijk onderzoek uitvoeren. Hierbij worden reflexen, spierkracht, en het gevoel in de huid onderzocht. Afhankelijk van de bevindingen kan de arts aanvullende onderzoeken aanbevelen, zoals:

• Zenuwgeleidingsonderzoek (ENG): Hiermee kan de snelheid van zenuwimpulsen worden gemeten, wat inzicht geeft in de ernst van de zenuwbeschadiging.
• Elektromyografie (EMG): Dit onderzoek meet de elektrische activiteit van spieren en helpt bij het vaststellen van de locatie van de zenuwbeschadiging.
• Bloedonderzoek: Dit kan worden uitgevoerd om eventuele tekorten of onderliggende aandoeningen, zoals nierfalen of diabetes, te identificeren.

In sommige gevallen kan de arts een kleine hoeveelheid spier- of zenuwweefsel wegnemen voor microscopisch onderzoek.

Ziekteverloop en symptomen

Polyneuropathie kan zich op verschillende manieren manifesteren, afhankelijk van de ernst en oorzaak van de zenuwbeschadiging. De meest voorkomende symptomen zijn:

• Sensorische symptomen: Pijn, brandend gevoel, tintelingen, en gevoelloosheid, vooral in de voeten en soms in de handen. Deze symptomen zijn vaak erger in rust en kunnen ’s nachts toenemen.
• Spierzwakte: Bij vergevorderde polyneuropathie kunnen de spieren zwakker worden, waardoor het lopen moeilijker wordt.
• Autonome klachten: Wanneer de autonome zenuwen worden aangetast, kunnen symptomen zoals onregelmatige hartslag, bloeddrukschommelingen, darmproblemen, en blaasproblemen optreden. Dit komt vooral voor bij diabetische polyneuropathie.

Bij ernstige polyneuropathie kan de gevoeligheid voor pijn afnemen, wat gevaarlijk kan zijn. Mensen kunnen hierdoor verwondingen of infecties over het hoofd zien, wat complicaties kan veroorzaken. Bij een verminderd gevoel in de voeten, bijvoorbeeld door diabetische neuropathie, is de kans op voetwonden en infecties groter.

Belangrijk om te onthouden

Polyneuropathie is een complexe aandoening met veel verschillende oorzaken en behandelmogelijkheden. Omdat de klachten sterk kunnen variëren en een tijdige diagnose belangrijk is voor het beperken van schade, is het raadzaam om bij aanhoudende of verergerende klachten altijd een arts te raadplegen.